Do 2 Ðại sư Trúc Ðại Lực và Khang Mạnh Tường dịch vào đời Hậu Hán (25-220), gồm 2 quyển.

Về chi tiết linh diệu kể trên, kinh viết: "Hành thất bộ, cử thủ tục nhi ngôn: Thiên thượng thiên hạ duy ngã vi tôn. Tam giới giai khổ, ngô đương an chi" (Kinh Tu Hành Bản Khởi, No184, quyển 1, ÐTK/ÐCTT, T3, trang 463C). [...Thái tử đi bảy bước, giơ tay, dừng lại và nói: Trên trời dưới trời, chỉ có Ta là tôn quý. Ba cõi đều khổ, Ta sẽ đem lại sự an lạc].

Do Cư sĩ Chi Khiêm dịch vào đời Đông Ngô (222-280) gồm 2 quyển. Nơi quyển 1, đoạn thuật lại ngày Ðản sinh của Phật về chi tiết linh diệu đã nêu cũng giống với kinh No 184:

"Tức hành thất bộ, cử hữu thủ trụ nhi ngôn: Thiên thượng thiên hạ duy ngã vi tôn. Tam giới giai khổ hà khả lạc giả"... (Kinh Thái Tử Thụy Ứng Bản Khởi, No 185, quyển 1, ÐTK/ÐCTT, T3, trang 473C). [...Thái tử liền đi bảy bước, giơ tay phải lên, dừng lại và nói: Trên trời dưới trời, chỉ có Ta là tôn quý. Ba cõi đều khổ, ai là người có thể đem lại sự an lạc?)].

Do Pháp sư Trúc Pháp Hộ (226-304) dịch vào đời Tây Tấn (265-317), gồm 8 quyển. Ðây là bản Hán dịch được thực hiện trước, từ cùng một bản tiếng Phạn. Bản Hán dịch sau tức kinh No 187.

So với 2 kinh 184, 185, kinh Phổ Diệu viết về sự kiện linh diệu nêu trên gồm nhiều chi tiết hơn:

"Nhĩ thời Bồ tát tùng hữu hiếp sinh, hốt nhiên kiến thân trụ bảo liên hoa, trụy địa hành thất bộ, hiển dương Phạm âm, vô thường huấn giáo: "Ngã đương cứu độ, thiên thượng thiên hạ vi thiên nhân tôn, "đoạn sinh tử khổ, tam giới vô thượng, sử nhất thiết chúng sanh vô vi thường an" (Kinh Phổ Diệu, No186, quyển 2,  ÐTK/ÐCTT, T3, tr 494A). [Lúc này, Bồ tát từ nơi hông bên phải sinh ra, hốt nhiên thấy thân trụ ở đóa sen báu. Bước xuống đất, Bồ tát liền đi bảy bước, tiếng nói là Phạm âm vang rõ, chỉ dạy về vô thường: Ta sẽ cứu độ muôn loài, trên trời dưới trời, là bậc tôn quý của hàng Trời, Người, diệt trừ mọi thứ khổ của sinh tử, 3 cõi không gì hơn khiến cho hết thảy chúng sinh luôn được an lạc nơi cảnh giới giải thoát].

Hán dịch là Ðại Sư Ðịa Bà Ha La, dịch vào đời Ðường (618-907) gồm 12 quyển, chi tiết linh diệu kể trên thuộc quyển thứ 3, không chỉ "đi 7 bước" ở  1 phương mà cả 6 phương, mỗi phương đều có những bày tỏ không giống nhau.

Do cư sĩ Nhiếp Ðạo Chân dịch vào đời Tây Tấn, 1 quyển, đã ghi nhận về chi tiết linh diệu kia như sau:

"Tùng mẫu hữu hiếp sinh, trụy địa, hành thất bộ chi trung, cử túc cao tứ thốn, túc bất đạp địa, tức phục cử hữu thủ ngôn: Thiên thượng thiên hạ, tôn vô quá ngã giả". (... Từ nơi hông bên phải của mẹ sinh ra, chạm đất, trong khi đi bảy bước, chân cất cao đến 4 tấc, không đạp đất, lại giơ cao tay phải nói: Trên trời dưới trời, bậc tôn quý nhất không ai hơn Ta). (ÐTK/ÐCTT, T3, tr 618A).

Hán dịch là Ðại Sư Cầu Sa Bạt Ðà La, dịch vào đời Lưu Tống (420-478) gồm 4 quyển, sự kiện linh diệu trên thuộc về quyển 1. Kinh viết: "Bồ tát tiệm tiệm tùng hữu hiếp xuất... Vô phù thị giả "tự hành thất bộ, cử kỳ hữu thủ, nhi sư tử hống: Ngã ư nhất thiết thiên nhân chi trung tối tôn tối thắng. Vô lượng sinh tử ư kim tận hỉ" (ÐTK/ÐCTT, T3, trang 625A).

[Bồ tát dần dần từ nơi hông bên phải sinh ra... không người để vịn, đỡ, tự đi bảy bước, giơ cao tay phải, lời nói như tiếng sư tử gầm: Ta, đối với tất cả hàng Trời, Người, là bậc tối tôn tối thắng. Vô lượng nẻo sinh tử từ nay sẽ dứt sạch].

Do Ðại sư Xà Na Quật Ða dịch vào đời Tùy (589-618) gồm đến 60 quyển, là bộ kinh bề thế nhất của bộ Bản duyên thuộc Phật giáo Bắc truyền. Về sự kiện linh diệu kia, kinh viết:

"Bồ tát sinh dĩ, vô nhân phù trì, tức hành tứ phương diện các thất bộ, bộ bộ cử túc xuất đại liên hoa. Hành thất bộ dĩ, quan thị tứ phương, tiên quan đông phương, mục vị tằng thuấn, khẩu tự xuất ngôn: Thế gian chi trung, ngã vi tối thượng. Ngã tùng kim nhật sanh phần dĩ tận... dư phương tất nhiên".
(Kinh Phật Bản Hạnh Tập, No190, quyển thứ 8, ÐTK/ÐCTT, T3, trang 687B).

[Bồ tát sinh rồi, không người để vịn đỡ, liền đi về 4 phương, mỗi phương đều đi 7 bước, nơi mỗi bước khi cất chân lên đều có hoa sen lớn xuất hiện. Ði 7 bước xong, bèn nhìn khắp 4 phương, trước là nhìn về phương Ðông, mắt không hề chớp, miệng phát ra lời: Trong thế gian, Ta là bậc tối thắng. Từ nay, nẻo sinh tử của Ta đã dứt... các phương khác cũng thế].

Do Ðại sư Pháp Hiền dịch vào đời Triệu Tống (960-1279), gồm 13 quyển, chi tiết linh diệu nêu trên thuộc quyển thứ 3. Ðiều đáng chú ý ở đây là, cùng với 7 bước đi về 4 phương, kinh không ghi nhận các câu nói như những kinh kia mà chỉ giải thích ý nghĩa biểu trưng nơi 4 phương:

"Nhĩ thời Thái tử thân tướng viên mãn... ư kỳ tứ phương các hành thất bộ. Ðông phương biểu Niết bàn tối thượng. Nam phương biểu lợi lạc quần sanh. Tây phương biểu giải thoát sinh tử. Bắc phương biểu vĩnh đoạn luân hồi". (ÐTK/ÐCTT, T3, trang 939B).

[Bấy giờ, thân tướng của Thái tử đã viên mãn... Ở nơi 4 phương đều đi 7 bước. Phương Ðông là biểu thị cho Niết bàn tối thượng. Phương Nam là biểu thị cho việc đem lại lợi lạc nơi muôn loài. Phương Tây là biểu thị cho sự giải thoát khỏi sinh tử. Phương Bắc là biểu thị cho sự đoạn trừ vĩnh viễn nẻo luân hồi].

Là tác phẩm "trường ca" đầu tiên của Phật giáo Bắc truyền viết về cuộc đời Ðức Phật Thích Ca Mâu Ni, tác giả là Ðại sĩ Mã Minh (100-160TL), một luận sư đã có những đóng góp lớn vào quá trình hình thành hệ thống Phật giáo Phát triển. Hán dịch "Phật sở hành tán" là Ðại sư Ðàm Vô Sấm, dịch vào đời Bắc Lương (401-439), gồm 5 quyển, 28 phẩm với 9.216 câu thơ 5 chữ.

Về chi tiết linh diệu nêu trên, Phật sở hành tán chỉ nói đến "Bồ tát vừa sinh ra đã đi bảy bước" với câu nói:

Do Sa môn Bảo Vân người Lương Châu, dịch vào đời Lưu Tống, gồm 7 quyển, 31 phẩm, sử dụng các thể thơ 4 chữ, 7 chữ để dịch, trong đó chiếm đa số là câu 5 chữ (7.426 câu)... Sự kiện linh diệu kể trên đã được mô tả:

* * *

Chúng tôi xin nêu ra mấy ghi nhận bước đầu như sau:

1). Qua 10 trích dẫn trên, khỏi phải giảng giải thêm, chúng ta cũng đã lãnh hội được ý nghĩa chính của toàn bộ vấn đề: đó là sự xuất hiện của một bậc vĩ nhân và với giáo pháp giác ngộ, giải thoát mà bậc vĩ nhân ấy chứng đắc sau này, đối chiếu trong 3 cõi, chính là giáo pháp vô thượng của bậc tối thượng.

2). Câu nói của Thái tử (Bồ tát) mang tính chất thâu tóm là: "Thiên thượng thiên hạ, duy ngã vi tôn". "Duy ngã vi tôn" ở đây nên được hiểu là: Như Lai và giáo pháp của Như Lai là tôn quý bậc nhất, không ai có thể vượt hơn, không gì có thể so sánh. Vì chỉ có giáo pháp vô thượng của bậc tối thượng ấy mới giúp con người đạt đến giác ngộ và giải thoát.

3). "Duy ngã vi tôn" ở đây không hề có đại ngã, tiểu ngã gì cả, mà cũng không hề mâu thuẫn gì với giáo lý vô ngã, một trong những giáo lý tiêu biểu nhất mà Ðức Phật đã chứng đắc. Ðây chỉ là sự khẳng định, nói rõ hơn là sự khẳng định của người biên chép kinh, mang ý nghĩa "báo trước" về tính chất xuất chúng của Ðức Phật vừa ra đời cùng giáo pháp mà Phật sẽ chứng đắc về sau. Phật Quang đại từ điển đã giải thích khá rõ:

GHI CHÚ:

(*) Xem Nguyệt san Giác Ngộ số 60, 61 (tháng 3, 4-2001), in lại trong "Phật học cơ bản", Tập 4.

(**) Các kinh thuộc Phật giáo Bắc truyền đã dẫn, kể cả kinh Trường A Hàm, quyển 1 đều chép là "duy ngã vi tôn". "Ðộc tôn" chắc là do sự thêm bớt của người đời sau.

-ooOoo-